Szybkość w Tai Chi
25 stycznia, 2010 autor dacheng
Taijiquan (t’ai chi ch’an) jest powszechnie znane z niezwykle powolnego wykonania ruchów. Sztuka ta jest już na tyle popularna na caÅ‚ym Å›wiecie, że prawdopodobnie każdy z Czytelników siÄ™ z niÄ… zetknÄ…Å‚ i miaÅ‚ okazjÄ™, jeÅ›li nie osobiÅ›cie, to może za poÅ›rednictwem telewizji widzieć ludzi w spokojnym skupieniu wykonujÄ…cych dÅ‚ugie ciÄ…gi powolnych, pÅ‚ynnych ruchów.
Niektórzy uważajÄ… taijiquan wyłącznie za formÄ™ ćwiczeÅ„ zdrowotnych lub tzw. „medytacjÄ™ w ruchu”. Wielu osobom trudno jest czasem uwierzyć, że jest to także sztuka walki. MówiÄ… np.: „To nie może być sztuka walki, bo ćwiczy siÄ™ powoli”. Ci, którzy nie majÄ… szerszego spojrzenia na różne odmiany taijiquan, gdyż mieli kontakt np. tylko ze stylem Yang, i to w dodatku wyłącznie z jego wersjÄ… uproszczonÄ…, błędnie sÄ…dzÄ…, że w taijiquan wszystkie ruchy muszÄ… być wolne, gdyż w przeciwnym razie nie bÄ™dzie to taijiquan. Jest to stwierdzenie równie sensowne, jak i takie, że pudel nie jest psem, bo nie jest tak niski i dÅ‚ugi jak jamnik.
W tym tekście chciałbym, opierając się na autentycznych chińskich materiałach, dawnych i współczesnych oraz naukach moich nauczycieli i mistrzów z którymi się zetknąłem, wyjaśnić w skrócie, w miarę moich możliwości, kilka budzących wątpliwości kwestii.
I. SZYBKOŚĆ W FORMACH TAIJIQUAN
Nikt głębiej zorientowany w kwestii zróżnicowania szkół taijiquan nie odważy się twierdzić, że w taijiquan wszystkie ruchy są wolne, ani tym bardziej, że muszą być wolne, gdyż w przeciwnym razie nie będzie to taijiquan. Spotyka się osoby uważające, że powolność jest podstawową zasadą taijiquan, której nie wolno w żadnym wypadku złamać. Pogląd taki może wynikać tylko z ograniczonej wiedzy na ten temat. Choć generalnie taijiquan ćwiczy się powoli, nie jest to w żadnym razie zasada absolutna.
Zdarza się, że ktoś, kto poznał na przykład tylko powstałą w latach 50. uproszczoną formę złożoną z 24 ruchów, w której rzeczywiście wszystkie ruchy są wolne, i nauczany był, że równomierna powolność jest podstawowym wymogiem ćwiczenia (bo i jest, w tym przypadku), dochodzi do błędnego wniosku, że jest to bezwzględna zasada, którą należy odnosić do taijiquan w ogóle.
Trzeba wiÄ™c zwrócić uwagÄ™ na pewien fakt historyczny. Otóż wszystkie popularne style taijiquan – powszechnie znany Yang, Wu (Jianquan), Wu (Yuxiang) i Sun, wywodzÄ… siÄ™ bezpoÅ›rednio lub poÅ›rednio ze znacznie starszego stylu rodziny Chen. W stylu Chen istniejÄ… wprawdzie odmiany, w których cwiczy siÄ™ całą formÄ™ powoli, ale sÄ… to odmiany stosunkowo nowe. Wersja laojia (stara forma), najbardziej zbliżona do pierwotnego stylu rodu Chen, zawiera dwie podstawowe formy: pierwsza – taijiquan ćwiczona jest generalnie powoli, zawiera jednak także pewnÄ… ilość technik wykonywanych dynamicznie, na zasadzie „wyzwalania energii” (fa jin), druga – paochui (uderzenia armatnie) jest znacznie bardziej dynamiczna i ofensywna.
Jednym z uczniów Chen Changxinga (1771-1853), wybitnego eksponenta starej wersji stylu Chen, był Yang Luchan (1799-1872), twórca stylu Yang, któremu to systemowi, jako najbardziej dziś znanemu spośród wszystkich odmian, poświęcimi kilka słów.
Yang Luchan (znany również jako Yang Fukui) stworzył swój styl na bazie pierwszej formy stylu Chen. Bez paochui, styl Yang od samego początku był bardziej defensywny, miękki. Zawierał on jednak także dynamiczne ruchy fa jin. Podobno dopiero gdy Yang zaczął w Pekinie nauczać mandżurskich arystokratów, wyeliminował on z formy gwałtowne ruchy.
Wiemy jednak, że czÅ‚onkowie rodu Yang przez dÅ‚ugi okres ćwiczyli obydwie wersje. SpoÅ›ród synów Yang Luchana, Yang Jianhou preferowaÅ‚ formÄ™ wolniejszÄ…, a Yang Banhou – pierwotnÄ…, z szybkimi ruchami. Yang Jianhou nauczaÅ‚ na szerszÄ… skalÄ™, nic dziwnego wiÄ™c, że forma wolna staÅ‚a siÄ™ bardziej znana. W nastÄ™pnym pokoleniu Yang Shaohou, idÄ…c w Å›lady Yang Banhou’a, kontynuowaÅ‚ odmianÄ™ bardziej bojowÄ… i byÅ‚ ceniony jako ekspert sztuki walki. Niestety nie nauczaÅ‚ zbyt chÄ™tnie, w dodatku traktowaÅ‚ uczniów w brutalny sposób, w rezultacie czego ta odmiana stylu Yang jest dziÅ› niemal nieznana. MÅ‚odszy brat Yang Shaohou’a – Yang Chengfu poszedÅ‚ w innym kierunku. W mÅ‚odoÅ›ci widywano go wykonujÄ…cego formÄ™ z technikami dynamicznymi, później jednak popularyzowaÅ‚ formÄ™ wolnÄ…, z obszernymi, wygodnymi ruchami. Intensywna dziaÅ‚alność Yang Chengfu sprawiÅ‚a, że jego forma staÅ‚a siÄ™ szeroko znana i dziÅ› wielu osobom z niÄ… kojarzy siÄ™ styl Yang, a nawet taijiquan w ogóle. Na bazie jego formy powstaÅ‚a w latach 50. uproszczona forma o 24 ruchach, a także forma 88 ruchów. Warto zwrócić uwagÄ™, że forma Yang Chengfu nie byÅ‚a (w odróżnieniu od formy uproszczonej) caÅ‚kowicie powolna. ZawieraÅ‚a ona np. momenty, gdy wykonywano obrót, stojÄ…c na jednej nodze. Ruchu tego nie można byÅ‚o dowolnie zwolnić, gdyż nie daÅ‚oby siÄ™ go wykonać (tak, jak nie można wykonać podskoku w zwolnionym tempie).
Nie bÄ™dÄ… tu opisane szczegółowo formy innych odmian taijiquan. Należy jednak wskazać, że wiele z nich posiada zarówno formy wolne, jak i bardziej dynamiczne. Tak zwane „pierwotne taijiquan”, uprawiane przez taoistycznych mnichów (np. w ÅšwiÄ…tyni BiaÅ‚ych ObÅ‚oków w Pekinie), również zawiera zarówno ruchy wykonywane powoli, jak i szybkie.
II. POWOLNOŚĆ RODZI SZYBKOŚĆ
Chociaż taijiquan, jak wyjaśnione zostało powyżej, nie ogranicza się wyłącznie do ruchów powolnych, to stanowią one mimo wszystko podstawę tej sztuki. Stąd biorą się wątpliwości wielu osób, co do możliwości zastosowania taijiquan w walce. Sądzi się często, że sztuka walki wymaga maksymalnej szybkości ruchów. Wbrew pozorom nie jest to pogląd całkowicie trafny. Kwestia ta omówiona zostanie nieco dalej. Teraz spróbujemy tylko wskazać, jak powolny trening może służyć rozwojowi szybkości.
Chociaż w jÄ™zyku chiÅ„skim brak jest takiego sformuÅ‚owania, na Zachodzie mówi siÄ™ czÄ™sto o taijiquan jako „medytacji w ruchu”. W autentycznych chiÅ„skich teoriach taijiquan odpowiadajÄ… temu takie pojÄ™cia jak ru jing (wyciszenie), yi yi dao ti (prowadzenie ciaÅ‚a przy pomocy umysÅ‚u) lub yi yi yun qi, yi qi dao ti (przy pomocy umysÅ‚u poruszać qi, przy pomocy qi prowadzić ciaÅ‚o), yi qi he yi (harmonia umysÅ‚u z qi), qi li he yi (harmonia qi z siłą), yi dao, qi dao, li ye dao (gdy umysÅ‚ gdzieÅ› dociera, qi tam dociera, siÅ‚a również tam dociera). Oznacza to, że w czasie ćwiczenia, przy zachowaniu spokoju umysÅ‚u, gdy każdy, najsubtelniejszy nawet ruch, prowadzony jest przez umysÅ‚ (innymi sÅ‚owy, faktyczny ruch ciaÅ‚a podąża za jego mentalnym wyobrażeniem), osiÄ…ga siÄ™ po pewnym czasie stan, który można okreÅ›lić jako jedność umysÅ‚u i ciaÅ‚a. JednoczeÅ›nie umysÅ‚ osiÄ…ga stan, który Sun Lutang (twórca stylu Sun taijiquan) okreÅ›liÅ‚ jako ling. Oznacza to pewnÄ… umysÅ‚owÄ… zwinność, wrażliwość, zdolność do szybkiej reakcji. Gdy umysÅ‚ w stanie ling jest zjednoczony z ciaÅ‚em, również ciaÅ‚o posiada te przymioty. BÅ‚yskawiczna reakcja umysÅ‚u może być wyrażona w bÅ‚yskawicznym ruchu ciaÅ‚a. Jeszcze inaczej można powiedzieć, że możliwe jest wtedy dowolne kierowanie przepÅ‚ywem qi, który to przepÅ‚yw, zgodnie z klasycznymi teoriami, prowadzi ruch ciaÅ‚a.
Gdy pobieraÅ‚em w Pekinie nauki u Feng Zhiqianga, mistrza stylu Chen, podkreÅ›laÅ‚ on znaczenie powolnego miÄ™kkiego wykonania ruchów, zwÅ‚aszcza we wczesnym etapie nauki. StwierdzaÅ‚, że taki sposób ćwiczenia sprawia, że po pewnym czasie w zupeÅ‚nie naturalny sposób można wykonywać ruchy gwaÅ‚towne „jak wÅ›ciekÅ‚y tygrys rzucajÄ…cy siÄ™ na ofiarÄ™ z górskiego zbocza”.
Wang Anping, mistrz yiquan, systemu który zawiera ćwiczenia podobne do taijiquan, stwierdza, że wbrew potocznej opinii, iż w sztuce walki tylko szybkie ćwiczenia są właściwe, właśnie powolne ćwiczenie może doskonale służyć rozwojowi szybkości i skuteczności w walce.
Zmarły w 1989 roku w wieku 104 lat Wu Tunan, jeden z najsłynniejszych w XX wieku mistrzów taijiquan, określił powolność jako wielkie odkrycie taijiquan.
Z bardzo zdrowo-rozsądkowego punktu widzenia można zaś stwierdzić, że powolne ćwiczenie ułatwia wyeliminowanie z ruchu napięć, które go zakłócają, a więc umożliwia jego potencjalne szybsze wykonanie.
III. PODEJÅšCIE TAIJIQUAN DO SZYBKOÅšCI W WALCE
Powolne ćwiczenie taijiquan niewÄ…tpliwie sÅ‚uży znakomicie rozwojowi szybkoÅ›ci, jednak wbrew pozorom maksymalna szybkość ruchu nie jest w sztuce walki zawsze niezbÄ™dna. Teoria taijiquan mówi: „JeÅ›li przeciwnik porusza siÄ™ szybko, szybko reagujÄ™, jeÅ›li porusza siÄ™ powoli, powoli za nim podążam”. Czasem nawet bywa tak, że powolny ruch może być doskonałą odpowiedziÄ… na ruch szybki. Gdy na przykÅ‚ad przeciwnik wyprowadza uderzenie znad biodra, jego pięść musi pokonać kilkadziesiÄ…t centymetrów, by dosiÄ™gnąć celu. Tymczasem wystarczy, żeby broniÄ…cy siÄ™ o kilka centymetrów cofnÄ…Å‚ tułów, by uderzenie zostaÅ‚o zneutralizowane (po czym, lub raczej jednoczeÅ›nie z czym nastÄ…piÄ… oczywiÅ›cie kolejne ruchy). Jeżeli ów broniÄ…cy siÄ™ potrafi odpowiednio wczeÅ›nie wyczuć zamiar napastnika (a m.in. rozwojowi tej umiejÄ™tnoÅ›ci sÅ‚użą ćwiczenia taijiquan, zwÅ‚aszcza ćwiczenia z partnerem – tui shou, czyli tzw. przepychanie rÄ…k), to jego ruch może być znacznie wolniejszy, ma bowiem do pokonania w zbliżonym czasie znacznie mniejszÄ… odlegÅ‚ość. W gruncie rzeczy duża szybkość jest niezbÄ™dna tylko w technikach uderzeÅ„ i kopnięć (dlatego w niektórych formach taijiquan wÅ‚aÅ›nie ter ruchy wykonuje siÄ™ dynamicznie).
W taijiquan (przynajmniej w większości szkół, gdzie uderzenia i kopnięcia znajdują się na drugim planie) chodzi raczej o dostosowanie się do ruchów przeciwnika (by wykorzystać jego błędy, słabe punkty, zachwiania równowagi, dla odrzucenia go lub obalenia), szybkość powinna być więc nie maksymalna, lecz optymalna. W wielu sytuacjach szybkość optymalna może oznaczać ruchy stosunkowo wolne.
Taijiquan jest sztuką walki w której nacisk kładzie się nie na pokonanie przeciwnika szybkością (yi kuai zhi ren), ale na panowanie nad ruchem przy pomocy spokoju (yi jing zhi dong), co jest charakterystyczne dla nastawienia defensywnego. Oczywiście jest to bardzo trudne, wymaga bowiem perfekcyjnej umiejętności przewidywania ruchów przeciwnika. Dlatego tak wielu adeptów taijiquan, nawet po wielu latach treningu, ponosi w walce porażkę.
Taijiquan kładzie nacisk na niezwykle subtelną umiejętność wyczuwania przeciwnika i dostosowania się do jego ruchów. Ponieważ dojście do tak wysokiego poziomu umiejętności wymaga bardzo długiego okresu ćwiczenia pod kierunkiem kompetentnego nauczyciela, w większości szkół taijiquan adept jest przed osiągnięciem tego poziomu pozbawiony atutów, które daje np. trening karate. Innymi słowy, można powiedzieć, że w taijiquan niezbędny jest bardzo wysoki poziom, by móc w ogóle myśleć o zastosowaniu tej sztuki w walce.
Tak wiÄ™c, chociaż taijiquan jest bardzo skutecznÄ… sztukÄ… walki, nie jest to system, który można by polecić komuÅ›, kto chce w krótkim czasie opanować umiejÄ™tność samoobrony. PrzystÄ™pujÄ…cy do nauki powinien mieć raczej innego rodzaju motywacje. Trzeba tu szerzej spojrzeć na korzyÅ›ci, które daje ćwiczenie. SÄ… to przede wszystkim: pozytywny wpÅ‚yw na zdrowie i sprawność fizycznÄ… oraz psychicznÄ…, dobre samopoczucie, przyjemność czerpana z wykonywania ćwiczeÅ„, satysfakcja z nauki i doskonalenia siÄ™, i dopiero dalej umiejÄ™tność samoobrony. nauka taijiquan to nieskoÅ„czona Å›cieżka rozwoju, na której stale napotyka siÄ™ coÅ› nowego. Chociaż do przystanku zastosowanie taijiquan w walce droga jest daleka, dość wczeÅ›nie można zacząć ćwiczenia z partnerem – tui shou, i robić w nich dostrzegalne postÄ™py, co dać powinno wiele satysfakcji i radoÅ›ci.
Andrzej Kalisz